Instumentele Fotografie

Onderzoek naar de mogelijkheden van het medium fotografie om een bijdrage te leveren aan emancipatorische processen, weerbaarheid en welbevinden (scriptie Master in de Cultuurwetenschappen)

JOURNAL DEPTH OF FIELD

Fotografie is een begrip dat veel ladingen dekt. Er bestaan veel soorten fotografie. Wij onderzoeken hier de fotografie die gebruikt wordt om emancipatorische processen, weerbaarheid en welbevinden te versterken. We noemen deze fotografie ‘Instrumentele Fotografie’ omdat zij als instrument, als middel gebruikt wordt en niet als doel op zich. Maar de vraag stelt zich of fotografie wel effectief als middel kan ingezet worden om weerbaarheid, welbevinden en emancipatorische processen te stimuleren? Drie internationale casestudies in VSA, India en Palestina, waarbij fotoprojecten gebruikt worden om alfabetisering en visuele geletterdheid bij te brengen, verwerkingsprocessen van opgedane trauma’s te stimuleren en het verleden te reconstrueren, verduidelijken wat we bedoelen met Instrumentele Fotografie. 
Doorheen de geschiedenis van de fotografie analyseren we de verschillende classificatiesystemen met de bedoeling een categorie voor Instrumentele Fotografie te vinden binnen het veelomvattende medium fotografie. In haar beginperiode wordt fotografie vooral gecatalogeerd als ‘kunst’ of ‘wetenschap’ en is er nog geen sprake van Instrumentele Fotografie. Het is pas sinds het einde van de twintigste eeuw dat de mediumspecificiteit geaccentueerd wordt en het hierdoor mogelijk wordt de fotografie die als ‘middel’ gebruikt wordt, in een foto-analysemodel terug te vinden. Fotografie wordt sindsdien ook vanuit verschillende invalshoeken geanalyseerd met als gevolg dat zij in verschillende disciplines thuishoort en dat zij met verschillende disciplines te maken heeft die elkaar ook kunnen overlappen. We komen tot de bevinding dat Instrumentele Fotografie thuis hoort in de categorie van de ‘ethisch evaluerende fotografie’ omdat zij inherent te maken heeft met ethische reflectie. Om haar nog beter te leren kennen diepen we deze categorie verder uit en brengen haar in verband met andere theorieën die begaan zijn met ethiek: de marxistische, de feministische, de multiculturele, de queer en de postkoloniale theorie. Op die manier leggen we verschillende aspecten van ethische fotografie bloot.
Door de globalisatie en de nieuwe communicatiemogelijkheden wordt de fotografie van de Majority World zichtbaar. We verbinden hieraan ethische reflecties en brengen haar in verband met de PALIC-methode: Photography-Anthology-Learning-Methodology and International Conflict. Deze methode wordt aangewend in landen die in een internationaal conflict betrokken zijn of waren om aldus hun identiteit en hun verleden te reconstrueren. Hierbij wordt gebruik gemaakt van foto’s die verhalen en getuigenissen oproepen waardoor bewustzijnsprocessen gestimuleerd worden. Dit is een instrumenteel effect. Daarenboven heeft deze methode ook tot doel om een nieuwe geschiedenis van de wereldfotografie samen te stellen aan de hand van verschillende anthologieën van de fotografie in landen in een (post)conflictsituatie. Tot nu toe ligt het accent vooral op haar geschiedenis in Europa en Noord-Amerika. De multi- en interdisciplinariteit van fotografie komt ook sterk tot uiting in de PALIC-methode.
Tot slot voeren we zelf twee casestudies uit. We onderzoeken in hoeverre een fotoproject rondom het zelfbeeld de weerbaarheid bij vrouwen kan verhogen en we gaan na welke resultaten gelijkaardige projecten gehaald hebben bij jongeren met kanker.
Net zoals bij de internationale casestudies die wij hebben besproken zijn ook hier de resultaten erg bemoedigend. Toch is dit nog onvoldoende als bewijsvoering wegens het beperkte karakter van de casestudies en omdat er onvoldoende gegevens beschikbaar zijn om een toename van weerbaarheid exact te meten. De nieuwe benadering van het medium fotografie van ons onderzoek vormt een basis voor verdere wetenschappelijke analyse. 
Instrumentele Fotografie zoals die gebruikt wordt in diverse fotoprojecten over de ganse wereld, in de PALIC-methode en in onze casestudies bevestigt dat fotografie een krachtig medium is dat als alternatief communicatiemiddel kan ingezet worden. We komen tot de conclusie dat fotografie, door haar specifieke eigenschappen, haar allusie op de werkelijkheid en haar paradox, unieke mogelijkheden biedt om terug te gaan naar het verleden, om zowel de kleine geschiedenis van een individu als die van een volk of gemeenschap te reconstrueren, te verwerken, te koesteren en er (on)vrede mee te nemen. Op die manier heeft Instrumentele Fotografie te maken met emancipatorische processen, welbevinden en weerbaarheid en legt zij ethische aspecten bloot.